Σε αυτή την «Κυριακή με τη Σουρτούκα» βλέπουμε πώς συνδέονται ο έρωτας δύο νέων που κλέβονται, ένας κάνω-ότι-γουστάρω σεΐχης, κάτι δισκογραφικές εταιρείες, η γη της Επαγγελίας και μια σπουδαία φωνή. Παρακολουθούμε δηλαδή την ιστορία της Κυρίας Κούλας, της πρώτης γυναίκας, που ηχογράφησε ελληνικά λαϊκά τραγούδια στην Αμερική .
Αυτός ο άνθρωπος, αυτός…
Η Κυριακούλα Πασχάλη Γιορτζή γεννιέται στην Κωνσταντινούπολη το 1878. Ο πατέρας της είναι καπετάνιος με καταγωγή από τη Σπάρτη και η μητέρα της από την Προύσα. Στα 15 της περίπου χρόνια ακολουθεί τον πατέρα της σε ένα από τα συχνά ταξίδια του στην Πάτρα και φιλοξενούνται στο σπίτι του φίλου και συνεργάτη του Ευάγγελου Αντωνόπουλου, ιδιοκτήτη ταβέρνας. Ο γιος του, ο 19χρονος Αντρέας έμελλε να είναι και ο έρωτας της ζωής της. Τα δυο παιδιά βολτάρουν στους δρόμους της Πάτρας , πάντα συνοδεία τρίτων, και ο Αντρέας ανακοινώνει στον πατέρα του, ότι θέλει να παντρευτούν. Εκείνος αρνείται μέχρι ο Αντρέας να τελειώσει τις σπουδές του στην Αθήνα. Η Κυριακούλα επιστρέφει με τον πατέρα της στην Κωνσταντινούπολη μα ο αγαπημένος της κρυφά απ’ τον πατέρα του και με τα χρυσά φλουριά που του’ δωσε η μάνα του στην τσέπη πηγαίνει να την βρει. Τώρα βολτάρουν στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης. Ο Αντρέας ζητάει το χέρι της μα ο πατέρας της αρνείται, γιατί είναι ακόμα ανήλικη.
Αντρέας: Κυριακούλα, θα σε κλέψω.
Κυριακούλα: Να με κλέψεις, Αντρέα μου.
Η Κούλα συναντά τη μοίρα της
Έτσι κι έγινε και οι δυο τους φεύγουν για το Κάιρο της Αιγύπτου. Εκεί, σε μια ορθόδοξη εκκλησία με έναν τυχαίο άνθρωπο για κουμπάρο παντρεύονται. Βρίσκουν κάπου να μείνουν και ο Αντρέας κάνει διάφορες δουλειές για να βιοποριστούν.
Είναι μεσημέρι, και ο αντιπρόεδρος του ξενοδοχείου «Shepheard» του Καϊρου, ενός από τα μεγαλύτερα τότε ξενοδοχεία παγκοσμίως περνάει έξω από το σπίτι τους και ακούει απ’ το ανοιχτό παράθυρο την Κυριακούλα, να τραγουδάει, τη στιγμή που ο Αντρέας επιστρέφει απ’τη δουλειά.
Κυριλάτος τύπος: Με συγχωρείτε κύριε, μήπως γνωρίζετε σε ποιαν ανήκει αυτή η φωνή;
Αντρέας: Βεβαίως. Στη γυναίκα μου.
Το ίδιο βράδυ, έχοντας δεχτεί την πρόσκλησή του βρίσκονται καλεσμένοι στο «Shepheard». Ο αντιπρόεδρος του ξενοδοχείου, ζητά στην Κυριακούλα να τραγουδήσει, ο Αντρέας τη συνοδεύει με το λαούτο, το κέφι ανάβει και στο τέλος της βραδιάς η πρόταση για συμβόλαιο αποκλειστικής συνεργασίας με το «Shepheard» αλλά και για περιοδείες στις γύρω αραβικές χώρες σηματοδοτεί την αρχή της καριέρας της και της υπόλοιπης ζωής της.
Ξεκινούν οι ζωντανές εμφανίσεις στο ξενοδοχείο, ακολουθούν περιοδείες και η Κυριακούλα γίνεται η Κυρία Κούλα. Φτάνουμε στα 1900 και η Κούλα και ο Αντρέας παίρνουν άδεια απ’ το «Shepheard» και φεύγουν για περιοδεία στην Αμερική.
Ένα παιδί έρχεται…ένα όχι…
Η Κούλα μένει έγκυος και με το τέλος της περιοδείας επιστρέφουν στην Αθήνα, όπου εμφανίζονται σε ένα κεντρικό θέατρο. Γεννάει ένα κοριτσάκι, το οποίο πηγαίνουν στην Πάτρα λίγες εβδομάδες μετά και το αφήνουν στην οικογένεια του Αντρέα, γιατί πρέπει λόγω συμβολαίου να γυρίσουν στο Κάιρο.
Πίσω στην Αίγυπτο, συνεχίζουν τις εμφανίσεις τους μέχρι που μια μέρα η Κούλα πέφτει θύμα απαγωγής ενός σεΐχη. Ένας παρατρεχάμενός του την αρπάζει, τη βάζει σε μια άμαξα και την οδηγεί σε μια όαση. Η Κούλα είναι ήδη έγκυος για δεύτερη φορά. Χάνει το παιδί. Οι άνθρωποι του σεϊχη την αφήνουν να αιμορραγεί έξω απ’το Κάιρο. Ειδοποιούν τον Αντρέα και το «Shepheard». Μπαίνει αμέσως στο νοσοκομείο. Αναρρώνει. Γυρίζουν στην Πάτρα, στην κόρη τους…
Ένας καινούργιος κόσμος…
1914. Η Κούλα και ο Αντρέας, μαζί με την κόρη τους φεύγουν ξανά για περιοδεία στην Αμερική. Η Κούλα μιλάει ήδη ελληνικά, γαλλικά, τουρκικά, αραβικά και εβραϊκά και από τις περιοδείες στην Ελλάδα έχει μάθει βαθύτερα τα τοπικά ιδιώματα και το παραδοσιακό ρεπερτόριο. Την ίδια χρονιά η αμερικανική δισκογραφική Columbia τους προτείνει συμβόλαιο. Το 1916 ξεκινούν να ηχογραφούν και η Κούλα και οι μουσικοί της γίνονται οι πρώτοι που ηχογραφούν ελληνικά λαϊκά τραγούδια στις ΗΠΑ. Δημοτικά, κλέφτικα, εκκλησιαστικά, πατριωτικά. Οι δίσκοι γίνονται ανάρπαστοι. Ο εγγονός της αναφέρει ότι για δύο από τους είκοσι δίσκους που ηχογράφησαν από το ’16 έως το ’18 πήραν περίπου 2000 δολάρια, ποσό τεράστιο για την εποχή εκείνη. Με τα χρήματα από τους δίσκους και τις εμφανίσεις τους αποφασίζουν να ιδρύσουν τη δική τους δισκογραφική. Φεύγουν απ’ την Columbia και δημιουργούν τη «Orpheum Record»,η οποία κλείνει μετά από ένα χρόνο και 35 δίσκους με τη φωνή φυσικά της Κυρίας Κούλας.
Η Κούλα και ο Αντρέας ιδρύουν την «Panhellenion Record», η οποία αναπτύσσει μεγάλη δυναμική και καταφέρνει να ανταγωνιστεί επάξια τόσο την Columbia όσο και άλλες αμερικανικές δισκογραφικές συγκεντρώνοντας τους καλύτερους Έλληνες μουσικούς. Η Κούλα είναι βεβαίως η μοναδική γυναικεία φωνή. Λέγεται, ότι οι ηχογραφήσεις γίνονταν στο πίσω μέρος της αυλής του σπιτιού τους και εκεί τύπωναν και τις πλάκες των δίσκων.
Η Κούλα, το ρεμπέτικο και ένα ξαφνικό γεγονός
Γυρνώντας στα Καφέ-Αμάν της Αμερικής η Κούλα έρχεται σε επαφή με αυτό, που αργότερα θα ονομαστεί ρεμπέτικο τραγούδι και τον κόσμο του. Έχοντας ανοιχτούς καλλιτεχνικούς ορίζοντες αλλά και το ένστικτο να καταλάβει τί θέλει ο κόσμος να ακούσει,διευρύνει το ρεπερτόριό της και ηχογραφεί το «Κουτσαβάκι», τη «Νίνα», το «Νέο μελαχροινό», «Τα ούλα σου» και φυσικά τους «Μπαγλαμάδες» καθώς και το «Ζεϊμπέκικο των Χασισοποτών», το πρώτο καταγεγραμμένο χασισκλίδικο της Αμερικής. Στις παραπάνω ηχογραφήσεις αλλά και γενικότερα από την ορχήστρα της Κούλας απουσιάζει παντελώς το μπουζούκι και κυριαρχούν τα σαντουροβιόλια, το κλαρίνο και το λαούτο.
Η «Panhellenion» μετά και τις ηχογραφήσεις ρεμπέτικων τραγουδιών ανεβαίνει δυναμικά και φυσικά η Columbia προτείνει την εξαγορά της. Το ζευγάρι αρνείται, ωστόσο ο ξαφνικός θάνατος του Αντρέα το 1924 σε ηλικία 53 ετών, θα φέρει την παρακμή. Η Κούλα βρίσκεται σε πένθος. Το 1925 σταματά την παραγωγή δίσκων και παύει οποιαδήποτε εμφάνιση για τα επόμενα δύο χρόνια.
«Η Κα Κούλα επιστρέφει…»
Το 1927 επανέρχεται δριμύτερη, συνεργάζεται με τον βιολιστή Κωνσταντίνο Μαύρο και ηχογραφώντας μαζί 20 δίσκους πραγματώνουν τη δυναμική της επάνοδο. Ανάμεσα στις σπάνιες εκτελέσεις της περιόδου βρίσκεται και η πρώτη του αγαπημένου «Τα παιδιά της γειτονιάς σου». Όλα τα παραπάνω σε διάστημα δύο μηνών, όσο άντεξε δηλαδή και η συνεργασία τους πριν τσακωθούν άσχημα και οδηγηθούν τελικά στα δικαστήρια. Ο Μαύρος πουλάει όλα τα master της εταιρείας, 40.000 κόπιες ακυκλοφόρητων τραγουδιών. Η «Panhellinion» κλείνει οριστικά και λίγους μήνες μετά η Κούλα υπογράφει ως τραγουδίστρια δημοτικού τραγουδιού με τη «Victor».
Ξανά και ξανά…μέχρι το τέλος της ιστορίας.
Το Μεγάλο Κραχ. 1929. Μέσα στη γενικότερη αναταραχή η Κούλα φαίνεται να εμφανίζεται σε μεγάλο θέατρο της Νέας Υόρκης με μεγάλη επιτυχία. Όμως η παρακμή δεν αργεί να αγγίξει κι εκείνη μέχρι που γνωρίζει τον ουτίστα Τσάρλι Χεργκάτ ή Τσάρλι το Αρμενάκι, τον περιμαζεύει, όπως λέγεται, και ξεκινούν τη συνεργασία τους. Την επισφραγίζουν με την τρίτη στην καριέρα της δισκογραφική εταιρεία, την οποία ιδρύει με την κληρονομιά, που άφησε στην κόρη της ο γαμπρός της Michell που πέθανε ξαφνικά εκείνη την περίοδο.
Στην «Panhellenic Record» προσλαμβάνει και εκπαιδεύει καινούργιους τραγουδιστές, διανέμει ρεπερτόριο, οργανώνει περιοδείες. Θα κάνει και η ίδια κάποιες ηχογραφήσεις, στις οποίες φαίνονται «το πέρασμα του χρόνου αλλά και το μεγάλο ταλέντο στη φωνή της».
Στα τέλη του 1940 η Κούλα είναι πλέον 70 χρονών και τραγουδάει μόνο τα καλοκαίρια σε ένα ξενοδοχείο στο θέρετρο Catskills.Η πρωτοπόρος και τολμηρή Κυρία Κούλα, «το καναρίνι της Αμερικής», πεθαίνει το 1954, στα 76 της χρόνια, έχοντας ηχογραφήσει πάνω από 500 τραγούδια και έχοντας πρώτη ανοίξει το δρόμο της δισκογραφικής παρουσίας του ελληνικού τραγουδιού στην Αμερική.